คอลัมน์ เดลินิวส์วาไรตี้: ถอดรหัสธรรมชาติ สัญญาณแห่งฤดูกาล

เดลินิวส์ ฉบับวันที่ 27 ต.ค. 2564
พงษ์พรรณ บุญเลิศ

ทุกฤดูกาลธรรมชาติมีมนต์เสน่ห์ความงามให้สัมผัส ทั้งมีสัญญาณจากธรรมชาติบ่งบอกถึงการเปลี่ยนผ่านของฤดูกาลให้สังเกต…

ก่อนเข้าสู่ฤดูหนาวช่วงปลายฤดูฝนรอยต่อของฤดูกาล นอกจากความชุกของฝนเริ่มเบาบางยังมีสายลมเย็น ๆ ลมหนาวพัดผ่านให้สัมผัสเป็นสัญญาณหนึ่งจากธรรมชาติที่บ่งบอก ขณะที่ฤดูร้อนมีสีสันสวยของดอกไม้ผลิบานให้ความสดชื่น เติมความงาม พร้อมกับส่งสัญญาณบอกเล่าการมาถึงของฤดูร้อน ฯลฯ

ผศ.ดร.นิธิวัฒน์ ชูสกุล ผู้ช่วยคณบดีคณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี อาจารย์ประจำสาขาวิชาฟิสิกส์ ให้ความรู้ในเรื่องฤดูกาลให้มุมมอง สังเกตสัญญาณธรรมชาติเรียนรู้จักธรรมชาติด้วยความเข้าใจ ว่า เป็นที่ทราบกันสำหรับแหล่งพลังงานความร้อนสำคัญที่โลกได้รับคือดวงอาทิตย์ พลังงานความร้อนก่อให้เกิดกระบวนการต่าง ๆ ทางบรรยากาศของโลกมากมายรวมถึงฤดูกาล

โลกของเราหมุนรอบดวงอาทิตย์ ช่วงโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์มีทั้งช่วงที่ใกล้และไกลจากดวงอาทิตย์ ทำให้แสงอาทิตย์ที่ตกกระทบมาที่โลกไม่เท่ากัน อีกส่วนหนึ่งแกนโลกที่เอียงขั้วโลกเหนือ ขั้วโลกใต้ไม่ได้ตั้งตรงตั้งฉากกับดวงอาทิตย์ การที่โลกโคจรรอบดวงอาทิตย์จะมีช่วงที่ขั้วโลกเหนือหันเข้าสู่ดวงอาทิตย์ ส่วนขั้วโลกใต้หันออกจากดวงอาทิตย์ทำให้พลังงานความร้อนจากดวงอาทิตย์ที่ตกลงบนผิวพื้นโลกในรอบปีในแต่ละพื้นที่ไม่เท่ากัน

“ประเทศบริเวณเส้นศูนย์สูตรได้รับแสงอาทิตย์มาก สภาพอากาศจึงร้อนกว่าทางแถบขั้วโลกที่แม้จะเห็นแสงอาทิตย์เช่นกัน แต่ความเข้มของแสงอาทิตย์ที่ส่องมาไม่เต็มเม็ดเต็มหน่วย เข้ามาแบบมีมุมองศาจึงได้รับพลังงานความร้อนน้อยกว่าจึงมีความหนาวเย็น ฯลฯ”
แต่ละพื้นที่จะมีลักษณะภูมิอากาศที่แตกต่างกันไปตามตำแหน่งหรือภูมิประเทศของพื้นที่นั้น ๆ ฤดูกาลของประเทศไทยมีสามฤดู ฤดูร้อนแม้อากาศจะร้อน แต่ในบางครั้งก็อาจมีมวลอากาศเย็นจากประเทศจีนแผ่ลงมาถึงประเทศไทยตอนบน ทำให้เกิดการปะทะกันของมวลอากาศซึ่งก่อให้เกิดพายุฝนฟ้าคะนองได้ หรืออย่างเช่น ฤดูหนาว ที่กำลังจะมาถึง ลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือเริ่มพัดปกคลุมประเทศไทยซึ่งจะนำความหนาวเย็นมาสู่ประเทศไทย

ถ้าพูดถึงฤดูกาลสัญญาณที่บ่งบอกถึงหน้าหนาว นอกจากสังเกตเห็นว่า ค่ำเร็วเช้าช้า อีกสัญญาณที่จะบอกได้ว่าฤดูหนาวมาถึงแล้วยังมีเรื่องของ สัมผัส บางคนอาจมีสัมผัสได้เร็วกว่าอย่างเรื่องของความชื้นในอากาศ ทั้งนี้เมื่อเข้าสู่หน้าหนาวความชื้นในอากาศลดลงจะรู้สึกได้ว่าผิวแห้ง แตกเป็นขุยง่าย ฯลฯ อีกสัญญาณบ่งบอกการมาถึงของฤดูหนาวให้สังเกตให้เราได้เตรียมพร้อมดูแลสุขภาพให้เหมาะสม

บางคนอาจได้กลิ่นลมหนาว กลิ่นแห้งของอากาศ อาจแสบจมูกนิด ๆ เพราะอากาศแห้งดึงความชื้นออกไป เป็นต้น ทั้งนี้ทุกฤดูกาลมีความสัมพันธ์กันและมีความสัมพันธ์กับลมประจำถิ่นที่พัดผ่าน ผู้ช่วยคณบดีคณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ผศ.ดร.นิธิวัฒน์ ขยายความเพิ่มว่า ลมที่เป็นหลักที่พัดผ่านประเทศไทยเราได้แก่ ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ และลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ โดยลมดังกล่าวจะพัดอยู่ตลอดเวลา เพียงแต่ว่าช่วงเวลาไหนของปี ลมไหนจะแรงกว่ากัน กรณีนี้พูดถึงไม่มีลมอื่นมารบกวน ถ้าจะมีบ้างก็เป็นลมท้องถิ่น

“ช่วงฤดูหนาวจากที่กล่าวลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือหรือลมเหนือจะแรงกว่า จะผลักดันลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ที่อ่อนกำลังลงออกไป พื้นที่ของประเทศไทยจะถูกทิศทางลมเหนือครอบคลุม ลมดังกล่าวถ้ามองทางภูมิศาสตร์จะมาจากทางเหนือจากประเทศจีน พัดนำพาความหนาวเย็นมาสัมผัสกับความเย็นของสภาพอากาศ”
ในทางกลับกัน ช่วงฤดูฝน จะมีลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ พัดนำความชื้นจากทะเลเข้ามา อากาศจะมีความชื้นซึ่งสัมผัสได้กับผิวของเราจะไม่แห้ง ช่วงเวลานี้ที่ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้มีความแข็งแรงกว่าลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ ก็จะเป็นฤดูฝน จากที่กล่าวซึ่งพัดนำความชุ่มชื้น อากาศมีไอน้ำเยอะซึ่งมีความเป็นไปได้และมีโอกาสก่อตัวเป็นเมฆฝนมีฝนตกชุกได้มากกว่าฤดูกาลที่มีมวลอากาศแห้ง ซึ่งต้องใช้ระยะเวลานานในกระบวนการเกิดเมฆฝน

ผศ.ดร.นิธิวัฒน์ กล่าวอีกว่า ในช่วงหน้าหนาว ถ้าลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือมีความแข็งแรงมากพอจะสามารถพัดมาถึงกรุงเทพฯ ทำให้เราได้สัมผัสกับลมหนาวได้ หรืออาจมีบางวัน บางจังหวะเวลาที่สามารถรับรู้ได้ ซึ่งจะต่างไปจากลมที่พัดมาจากทะเลสามารถมาถึงกรุงเทพฯ ได้ง่ายกว่า ด้วยพื้นที่กรุงเทพฯ ใกล้อ่าวไทย มีความร้อนชื้นโอกาสเกิดฝนตกจึงมีมากกว่า รวมถึงภาคกลางพื้นที่ราบลุ่มก็มีโอกาสเกิดฝนได้มากกว่าภาคอื่น ๆ ด้วยแรงลมดังกล่าว

ฤดูหนาวอากาศแห้ง ความชื้นลดลง ภัยพิบัติที่อาจเกิดขึ้นได้ง่ายอย่างเช่น ไฟป่า อีกทั้งอาจเกิดไฟไหม้ขึ้นบ่อยครั้ง ต้องเพิ่มความระมัดระวังเพิ่มขึ้น อีกทั้งอากาศจมตัว ควันจากการเผาไหม้ไม่สามารถพัดลอยผ่านไปได้ง่าย แต่อย่างไรแล้วฤดูหนาวเป็นจังหวะดีที่จะได้สัมผัสกับอากาศหนาวเย็น ชมธรรมชาติ ไม่ว่าจะเป็นทะเลหมอกขาวบนยอดเขา บนพื้นที่สูง ฯลฯ

“ภูมิประเทศภาคเหนือเป็นเขาสูง ช่วงฤดูหนาวจะได้ชมทะเลหมอกสวยงามโดยเฉพาะบริเวณหุบเขา ส่วนช่วงหน้าร้อนทะเลหมอกเกิดขึ้นได้บ้างกับบางพื้นที่ที่มีอากาศเย็น โดยสามารถชมทะเลหมอกสวยงามได้เช่นเดียวกับฤดูหนาว โดยถ้าพื้นที่นั้นมีความเหมาะสมของสิ่งแวดล้อมที่สามารถทำให้ความเย็นคงอยู่”
นอกจากนี้อากาศที่หนาวเย็น อุณหภูมิลดลงมากจะเกิดปรากฏการณ์น้ำค้างแข็ง แม่คะนิ้ง เป็นธรรมชาติความงามในฤดูหนาว ทั้งนี้เมื่อไอน้ำที่อยู่ใกล้พื้นผิวมีอุณหภูมิลดลงถึงจุดที่น้ำเป็นน้ำแข็ง หยดน้ำที่พืชคายความชื้นออกมาจะแข็งตัวกลายเป็นแม่คะนิ้ง ผศ.ดร.นิธิวัฒน์เพิ่มเติมอีกว่า ถ้าสังเกตจะเห็นความงามของผลึกน้ำแข็งสวยงามแปลตา มีเหลี่ยมมุม เป็นความงามธรรมชาติ อีกสัญญาณธรรมชาติที่บอกเล่าฤดูกาลที่น่าศึกษา น่าชม

นอกจากสภาพอากาศที่สัมผัสได้ยังมี การเปลี่ยนสีของใบไม้ จากสีเขียวเป็นสีแดง สีเหลือง บางต้นพันธุ์ไม้เปลี่ยนสีเขียวเป็นสีเหลือง จากนั้นเป็นสีน้ำตาลแล้วค่อย ๆ หล่นร่วงทิ้งใบ ผลิใบใหม่ เป็นธรรมชาติของต้นไม้ โดยในต่างประเทศเขตหนาวจะเห็นได้ชัดเจน ส่วนบ้านเราอาจได้ชมบางพื้นที่ ด้วยที่ไทยเราอยู่ในเขตเส้นศูนย์สูตร พืชพันธุ์ไม้ของไทยส่วนใหญ่ไม่ผลัดใบ จะมีใบเขียวตลอดปี แต่ก็มีบ้างที่ผลัดใบเปลี่ยนสีให้ชมความงาม

สัญญาณจากธรรมชาติที่บอกเล่าฤดูกาลยังสังเกตได้จากสัตว์ต่าง ๆ อย่างช่วงฤดูฝนชุ่มฉ่ำ มีความชื้น บ้านที่ปลูกต้นไม้มีต้นไม้อยู่มากจะสังเกตเห็นหอยทากมากขึ้น เสียงกบ เขียดในฤดูฝน หรือมักได้ยินเสียงจักจั่นร้องเป็นสัญญาณบอกว่าฤดูร้อนมาถึง ฯลฯ เป็นอีกส่วนหนึ่งที่ธรรมชาติส่งสัญญาณ ส่งต่อการเรียนรู้

บอกเล่ามนต์เสน่ห์ ความงามความสมบูรณ์ของฤดูกาล.

“เข้าสู่หน้าหนาว ความชื้นในอากาศลดลง”